Toplumumuzda yerleşmiş algının aksine, "baba" figürünün günümüzde şekil değiştirdiğini görüyoruz. Geçmişin babaları ile geleceğin babaları arasında artık büyük oranda fark var. Yani zamana ayak uyduran babalar, çocuk bakımı konusunda anneleri neredeyse aratmıyor. Çünkü aile içinde anne rolü kadar baba rolünün öneminin bilinci giderek topluma da yerleşiyor. Özellikle bu değişim, çocukların gelişiminde olumlu anlamda yararlar sağlıyor. Uzman Psikolojik Ece Akın Bakanay, aile içindeki baba rolünün artık hak ettiği ilgiyi görmeye başladığını söylüyor.
Babanın aile içindeki rolü
Babalık üzerine yazılan ve çizilenler, yapılan araştırmalar her zaman anne çocuk arasındaki ilişkinin gerisinde kalmıştır. Artık son yıllarda toplumsal hayatta yaşanan değişimler, ailedeki rollerin farklılaşması, çocuğun gelişiminin ve eğitiminin giderek daha önem kazanması baba çocuk ilişkisinin hak ettiği ilgiyi görmesine yardımcı oluyor. Uzun yıllar yapılan araştırmalarda uzmanlar anne çocuk arasındaki ilişkiyi incelemiş, çocuğun gelişiminde annenin rolü ve önemi vurgulanmış, çoğu zaman babaların yardımcı oyuncu olarak rolünün altını çizmişlerdi. Oysa çocuğun hem bilişsel, hem sosyal hem de duygusal gelişiminde babanın rolü oldukça önemlidir.
Roller değişiyor
Babanın aile sistemi içindeki anlamı ve rolünün son yıllarda değişim göstermesinin bir nedeninin çalışan annelerin sayısının artması olduğu belirtiliyor. Diğer bir etken de çocuğun aile içindeki rolünün ve anlamının farklılaşması olarak düşünülebilir. Hem anne hem de babalar; çocuğun gelişimi, eğitimi ve yetişmesinde çok daha aktif rol alıyorlar. Baba olmak geçmiş yıllarda çocuğu uzaktan sevmek, aileyi geçindirmek ve otorite olmak anlamına gelirken, şimdilerde ise doğumdan itibaren bebeğin bakımını paylaşan, çocuğu ile birebir zaman geçiren, arkadaşlık eden ebeveyn olmak anlamına geliyor. Babaların bebeklik döneminden itibaren çocukları ile ilgilenmek, ilişki kurmak ve birlikte vakit geçirmek için çocuğunun büyümesini beklememesi önemlidir. Çünkü baba olmak; anne olmak gibi bebeğin doğumu ile hatta hamilelik dönemi ile başlar.
Hamilelik döneminde babalık
Hamilelik döneminde tüm ilgi bebek ve anne üzerinde yoğunlaşır. Babadan beklenen ise anne adayını duygusal olarak desteklemesidir. Annenin geçirdiği hormonsal, fiziksel ve duygusal değişim sürecinden babalar da etkilenebilir. Hamileliğin ilk dönemlerinde ani duygu değişimleri, artan fiziksel şikayetler ile anne adayı için zor günler başlamış olur. Baba adayı ise bir yandan hem eşinin geçirdiği bu değişime uyum sağlamaya hem de kendi duygularını ve tepkilerini anlamaya çalışır. Hamileliğin başından itibaren eşine destek olduğu bu dönemi olumlu bir süreç olarak algıladığında 9 ay anne ve baba adayı için rahat geçecektir. Bu dönemde babalar da farklı duygular yaşayabilirler. Kimi gelecekteki değişimler ve artacak sorumlulukları için endişelenir, kimi eşinden görmeye alışık olduğu ilginin azalmasından kaynaklı kendini dışlanmış hisseder, kimi de baba ve aile olmanın heyecanını yaşayabilir. Babalık duygusunun annelik duygusu gibi içgüdüsel olmadığı, bu nedenle de çok güçlü olmadığı var sayılır. Oysa araştırmalarda sadece annelerin değil, babalar da çocuklarına duygusal olarak bağlanırlar.
Bebek ve babası
Bebekler ilk günden itibaren anne ve babaya ihtiyaç duyarlar. Bebeği büyütürken anne babanın birlikte yapacağı işler olduğu kadar birbirlerinin yerini tutamayacakları alanlar da vardır. Örneğin; bebeği her iki ebeveyn de biberonla besleyebilir. Ama bazen baba bebeğin bakım sürecinin dışında bırakılabiliyor. Oysa babaya fırsat verilmelidir. Çünkü bebeğinin altını değiştiren, karnını doyuran bir baba ile çocuk arasında da duygusal bağ kurulur.
Çocuğun gelişiminde babanın rolü bilişsel gelişim
Baba ile çocuk arasındaki destekleyici, olumlu ilişkinin bilişsel becerileri ve okul yıllarındaki akademik başarıyı olumlu olarak etkilediği belirtilir. Bebeklik döneminden itibaren çocuğa sağlanan zengin uyaranların zihinsel gelişim üzerindeki etkisi bilinir. Babanın çocuğu ile ilgilenmek için ayırdığı zaman ve birlikte yapılan etkinlikler, çocuğa farklı deneyimler öğrenmesine fırsat yaratırken zekayı da destekler. Babalar annelere göre çocuklarına daha fazla bağımsız davranmaları için fırsat verirler. Bu yaklaşım hem bilişsel hem de kişilik gelişimini olumlu yönde etkiler. Çocuklar anne babalarını model alarak öğrenirler, bu nedenle onlarla birlikte farklı ortamlarda zaman geçirmeleri önemlidir.
Sosyal ve duygusal gelişim
Babaların çocuklarıyla kurdukları olumlu ve yakın ilişki, kişilik gelişimini de olumlu etkiler. Çocukların benlik algısı ve öz güven gelişiminde babadan gelen geri bildirimlerin yapıcı ya da yıkıcı etkileri olabilir. Benlik algısı, "kişinin kendi değeri hakkındaki düşünceleri" hayatın ilk yıllarından itibaren öncelikle aileden alınan, daha sonra gelişen sosyal çevre tarafından desteklenen geri bildirimler ile oluşur. Ailesi tarafından değer gören, kabul edilen, sevilen bir çocuk kendisinin değerli, önemli ve sevilebilen bir birey olduğuna inanır. Böylece benlik algısı olumlu gelişir. Babaların bu noktada da rolü oldukça kritiktir. Babalar çocuğun dış dünya ile kurdukları ilişkide köprü rolü üstlenirler. Babanın onayı ve kabulü, çocuğa dış dünya tarafından da kabul edildiği, beğenildiği mesajını verir. Çocuklar babaları ile kurdukları ilişkide babanın davranışlarını, problem çözme becerilerini, olaylar karşısındaki tepki ve tutumlarını model alırlar. Çocuk ile kurulan olumlu ilişkinin gelişimdeki rolü çok önemlidir. Babası tarafından sevildiğini, onaylandığını en önemlisi kabul edildiğini hisseden çocuk, öğrenmeye ve gelişmeye daha açık olacaktır. Çocuk ile kurulacak olumlu ilişki için; onu dinlemek, fikirlerine saygı göstermek, sevgiyi açıkça ifade etmek kadar kural ve sınırları belirlemek de önemlidir.
Cinsel rol gelişiminde babanın rolü
Cinsel rol ayrımı çocuklarda 3 yaşında başlar. Erkek ve kız çocuk arasında doğuştan gelen farklılıklar olsa da sağlıklı bir cinsel rol gelişimi anne-babayı model alarak oluşur. Erkek çocuklar babalarını gözlemleyerek ve taklit ederek, nasıl davranılması gerektiğini öğrenirler. Babanın sorunlar karşısındaki tepkisi, evdeki kuralları uygulama yöntemi ve davranışları; erkek çocukların zihninde erkeklikle ilgili kavramların oluşmasındaki temeli oluşturur. Erkek çocuğun ilk yıllarından itibaren baba ile özdeşleşmesi ileriki yıllardaki gelişimleri için oldukça önemlidir. Kız çocukları için ise babanın önemi farklıdır. Çünkü baba hayatlarında tanıdıkları ilk erkektir. Bu nedenle baba ile kurulan ilişki gelecekte karşı cinsle kurulacak ilişkilerin kalitesini ve şeklini belirler.
Baba ve iletişim
Babalar genellikle doğumdan sonraki dönemde bebekleri ile iletişim kurmakta geri planda kalırlar. Bunun birkaç nedeni olabilir. Öncellikle yenidoğanın fiziksel (beslenme) olarak anneye ihtiyaç duymasıdır. İkinci etken küçük ve çok hassas görünen bebekle ilgilenmek, onu kucağına almak babayı tedirgin edebilir. Durum böyle olunca babalar çocuklarını uzaktan sevmeyi öğrenirler. Bu bazen daha kolay olduğu için, bazen de başka türlü ilgilenme fırsatına sahip olamadıklarını düşündükleri için babalar geri plandaki rollerini benimserler. Oysa çocuğun baba ile birebir ilişki kurmaya, birlikte olmaya ihtiyacı vardır. Baba çocuk arasındaki paylaşımın temelleri ne kadar çabuk atılırsa o kadar sağlam ve etkili olur.
Çocukla iletişim kurma taktikleri
Her şeyden önce ilişki ve iletişim kurmak zaman ve emek ister. Bebeklik döneminden itibaren bebeğin bakımında rol almak, bebek ile konuşmak, onu yürüyüşe ve parka götürmek gibi temel adımlarla işe başlamak gerekir. Sonrasında bebek büyüdükçe, becerileri geliştikçe birlikte yapılabilecek etkinlikler giderek artacaktır. Bir süre sonra da baba çocuk arasındaki iletişimi destekleyecek ortak ilgi alanları ilişkiyi kuvvetlendirecektir. Ortak ilgi alanlarının çocuğun ve babanın keyif alacağı etkinliklerden oluşması önemlidir.
Babalar ve kurallar
Son yılarda otoriter baba modeline daha az rastlanıyor. Bunun yerini arkadaş babalar almıştır. Ama yine de babanın çocuk gelişimindeki rolü düşünüldüğünde kurallar ve disiplin akla gelen temel kavramlar arasındadır. Genel olarak çocuğun hem hayatındaki hem de ev ile ilgili düzenlemelerin ve disiplin uygulamalarının ebeveynlerin ortak kararı ve tutarlı tutumları ile şekillenmesi en idealidir. Ebeveynlerden birinin diğerine göre güçlü ve baskın olması, ev içindeki iletişim kadar çocuğun kişilik gelişimini de olumsuz etkiler. Annelerin çocuk ile ilgili düzenlemeler ve sorumluluklar ile fazla ilgili ve rol aldığı durumlarda baba uzakta kalan ebeveyn olarak algılanır. Anne çocuğun beslenme düzeninden, uyku düzenine, arkadaş ilişkilerinden ders çalışma becerilerine kadar her alanda çocuğu takip etmeye çalışırken, bazen etkinliğini ve otoritesini kaybetmiş gibi hissedebilir. Çünkü çocuk her konuda anneden aldığı uyarılara bir süre sonra alışıp tepki vermemeye başlayabilir. Anne yemeğe gelmesi için 10 kere seslenirken, baba bir kez çağırdığında çocuk masaya gelir. Bunun nedeni daha az gördüğü, yeterince zaman geçiremediği babasını mutlu etmek, onun olumlu ilgisini almak ya da baskıcı bir baba figürü ise yıkıcı öfkesinden kaçmak olabilir. Bu nedenle ev içinde anne babanın tutarlı yaklaşımlarda bulunması, olumsuz davranışlar söz konusu olduğunda bu durumun çocuğa uygun dille anlatılması, istenilen davranışların olumlu geri bildirim yoluyla pekiştirilmesi uygun disiplin yaklaşımlarının temelini oluşturur. Babanın rolü akşam eve gelince şikayet edilecek otorite figürü olmamalıdır.
Hazırlayan: Şenay ÇELİK
