Danıştay, Erzurum 1. İdare Mahkemesinin Bayraktar regülatörü HES projeleri ve Erzurum 2. İdare Mahkemesinin de Büyükbahçe regülatörü HES projeleriyle ilgili verdiği 'Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Gerekli Değildir' kararını bozdu. Danıştay, bozma kararıyla birlikte HES'lerle ilgili bundan sonraki sürecin nasıl işleyeceğine dair önemli kararlar aldı.
Erzurum'un Tortum ilçesinde yapımı devam eden iki HES projesi bulunuyor. Bunlardan bir tanesi Katıklı Çayı üzerindeki Büyükbahçe regülatörü ve HES projesi, diğeri ise Uzunkavak Deresi ile kolları üzerindeki Bayraktar regülatörü ve HES projesi. Danıştay, gönderilen davalarda HES projeleri hakkında Erzurum 1. İdare ve 2. İdare mahkemelerince davanın reddine ilişkin verilen kararın, temyizen incelenerek bozulmasını istedi.
Danıştay, bu iki projeyle ilgili idare mahkemelerince verilen kararı birlikte değerlendirdi. Sözü edilen projeler hakkında 'ÇED Gerekli Değildir' kararlarının iptali istemiyle açılan davalarda, mahkemece mahallinde iki defa keşif ve bilirkişi incelemesi yapıldığı bilgisine yer verdi. Buna göre dava dosyalarına sunulan aynı alana ilişkin bilirkişi raporlarında yer verilen tespit ve değerlendirmelerin birbiri ile çeliştiği anlaşıldı. Mahkeme, bilirkişi heyetinin yeterli ve gerekli uzmanlığa sahip kişilerden oluşturulmak suretiyle belirlenmediği sonucuna vardı.
İdare mahkemelerinin verdiği kararda bilirkişi raporlarının yetersiz kaldığını belirten Danıştay, ÇED süreci sonunda verilecek kararların yargısal denetimi yapılırken, seçilecek kişiler arasında bir çevre mühendisinin bulunması, diğer bilirkişilerin ise projenin bulunduğu çevrenin özelliklerine göre belirlenmesi gerektiğine dikkat çekti. Mahkeme, bu durumun bilirkişi raporunun tarafları tatmin edici olması ve adli bir yargılama yapılması açısından önem arz ettiğini bildirdi.
Danıştay kararında, Bayraktar ve Büyükbahçe regülatörleri ve HES projeleriyle ilgili şöyle denildi: "6100 sayılı Hukuk Muhakemesi Kanunu'nun 267. Maddesiyle bilirkişi sayısı konusundaki sınırlamanın da kaldırıldığı gözetilerek, idare mahkemesince; ÇED gerekli değildir bakımından ÇED sürecinin mevzuata uygun işletilip işletilmediği, yürütülmesi istenen faaliyetin alanın niteliği, tarım alanları, su kaynakları duyarlı yörelere etkisi, proje tanıtım dosyasının yeterliliği ve proje tanıtım dosyasında yer alan belirlemelerin çevreye ve ekolojik dengeye etkisinin tespiti amacıyla; bir tanesi çevre mühendisi olmak üzere, başka bir üniversitenin ilgili bölümlerinden seçilecek bilirkişilerle yeniden keşif ve bilirkişi incelemesi yaptırılarak sonucuna göre karar verilmesi gerekmektedir."
Danıştay, Bayraktar regölatörü ve HES barajları hakkında Erzurum 1. İdare Mahkemesi'nin 23.09.2011 tarihli kararının bozulmasına karar verdi. Aynı şekilde Büyükbahçe regölatörü ve HES barajları hakkında Erzurum 2. İdare Mahkemesi'nin 07.10.2011 tarihli kararının bozulmasına, dosyanın mahkemesine gönderilmesine, kararın tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içerisinde kararın düzeltilmesi yolu açık olmak üzere oy birliğiyle karar verdi.
SU HAVZASINDAKİ BÜTÜN HES PROJELERİ, BİRLİKTE DEĞERLENDİRİLECEK
Danıştay'ın emsal teşkil edecek diğer bir kararı su havası üzerinde yapılan projelerin birlikte değerlendirmesi yönünde oldu. Danıştay'ın bu kararı ise şu şekilde: "Davacı şirkete ait proje haricinde aynı bölgede faaliyete bulunacak farklı kapasitelere sahip projelerin olduğu alanda farklı kişiler tarafından ve aynı amaçla yapılması planlanan diğer projeler ve bu projelerin nitelikleri ile çevre açısından doğurabilecekleri olumsuz sonuçlar, bölgenin taşıma kapasitesi ve alanda birden fazla projenin eş zamanlı faaliyeti ile birlikte oluşan veya oluşabilecek etkiler dikkate alınarak vadide alanında uzman bilirkişilerce bir inceleme yapılması, toplam etkinin en aza inmesini sağlayacak sayı ve kapasitede projeye onay verilip verilmediğinin değerlendirilmesi zorunlulukluluk göstermektedir."
Buna göre bundan sonra bir su havzası üzerinde yapılacak bir projeyle ilgili alan değerlendirmesi yapılırken sadece bir şirket tarafından yapılan HES projesi değil, o alanda yapılmış, yapılan ve planlanan bütün HES projeleri birlikte değerlendirilecek.
Hukukçu Yakup Okumuşoğlu, Danıştay'ın kararının nedenleri itibariyle çok yerinde olduğunu ve emsal teşkil edecek nitelikte bulunduğunu ifade etti. Okumuşoğlu, bilirkişilerin bölgenin genel durumuna hakim olan kimselerden seçilmesinin çok isabetli bir karar olduğuna değindi. Ayrıca bir HES projesiyle ilgili değerlendirme yapılırken su kaynağı üzerindeki diğer projelerin de dikkate alınmasının önemine dikkat çekti. Okumuşoğlu, bundan sonraki süreçte bilirkişilerin raporunu hazırlayıp mahkemeye sunacağını, mahkemenin de buna göre bir karar daha vereceğini ifade etti.
Tortum'daki HES projelerinin yapılmaması için bölge halkı direnişte bulunmuş, jandarma ve polise karşı şiddet kullanan vatandaşlar hakkında dava açılmıştı.
